Zaburzenia nawyków i popędów cechują się notorycznym powielaniem patologicznych aktywności w celu odczucia ulgi, przyjemności oraz redukcji napięcia, które wywołuje silny dyskomfort. Niestety, prowadzi to jedynie do nieświadomego szkodzenia samemu sobie. Pomimo szkodliwych skutków zachowań, chory nie jest w stanie powstrzymać się ani sprawować kontroli nad impulsami.
W przypadku braku zaspokojenia irracjonalnych potrzeb, może następować wysokie poddenerwowanie. Wśród przyczyn zaburzeń znajduje się wycofanie społeczne, brak kontroli nad emocjami, problemy na tle psychicznym, wpływy środowiskowe, uwarunkowania genetyczne czy uszkodzenia czołowe. Do objawów zaliczamy: objawy poznawcze, takie jak drażliwość, pobudzenie, brak koncentracji; objawy behawioralne, czyli zachowania ryzykowne, agresywne, kłamstwa; objawy społeczne, tzn. niższa samoocena, izolacja, niepokój.
Podkreślamy takie kategorie zaburzeń nawyków i popędów jak:
– jest to bardzo trudna lub wręcz niemożliwa do ugaszenia potrzeba kradzieży. Kleptoman czuje niepohamowaną żądzę i apetyt na zabranie czyjejś rzeczy. Osoba ta nie kradnie dlatego, że dany przedmiot ma wysoką wartość, a dlatego, że po prostu jej się ona podoba. Kradzieże nie są dokonywane ze względu na chęć bycia w posiadaniu danego przedmiotu lub chęci zyskania na nim – po dokonaniu przestępstwa skradzione rzeczy często są zwyczajnie oddawane innym lub wyrzucane.
– zaburzenie to polega na często powtarzającym się uprawianiu hazardu, mimo poważnych i szkodliwych konsekwencji dla nas samych. Chorzy grają najczęściej przez konieczność odczucia ryzyka. Hazardzista czuje intensywne pragnienie gry i nie jest on w stanie tego opanować. Uzależniają ich przeróżne formy, m.in.: ruletka, poker czy automaty. Pacjenci podejmują się hazardu często ze względu na intensywną potrzebę poczucia otaczającego ich ryzyka. Osoby cierpiące na przymusowy hazard często popadają w długi. Przeważnie muszą zmagać się z problemami na tle finansowym oraz rzadko spłacają kredyty. Ich patowa sytuacja często prowadzi do samobójstw.
– nazywane także jako patologiczne podpalanie bez konkretnych motywów ani nastawienia na zysk. Osoba chora czuje rosnące napięcie chwilę przed aktem podpalenia, natomiast spełnienie i podniecenie zaraz po. Przeważnie zaburzonemu asystują fantazje z ogniem w roli głównej, jest on zafascynowany sprzętami takimi jak zapalniczki czy zapałki. Istnieje również, zdecydowanie rzadziej, zaburzenie seksualne związane z zafascynowaniem ogniem – piromania seksualna, polegająca na osiągnięciu spełnienia seksualnego w trakcie podpalania. Najczęściej rozwija się na podłożu zmian organicznych mózgu.
– zaburzenie impulsów, które charakteryzuje się problemem z opanowaniem pragnienia wyrywania własnych włosów (niekoniecznie włosów będących na głowie, mogą to być rzęsy lub brwi). Osoba chora na to zaburzenie boryka się z silnym popędem do wyrywania swoich włosów, w celu odczucia ulgi i zniwelowania wzburzenia, dokuczliwego napięcia. Bywa również tak, że w trakcie wyciągania włosów, u chorego pojawia się bardzo silna potrzeba zjedzenia ich (nazwa – trichofagia).
– są to nałogi związane z danymi czynnościami, które wykonujemy – dotyczą więc naszego życia na co dzień. U większości osób nie przejmują one wymiaru patologicznego, jednak częste powtarzanie owych czynności prowadzi do utraty kontroli – wtedy odczuwamy przymus i cechy przypominające uzależnienie od substancji psychoaktywnych. Do ich rozwoju przyczyniać się mogą czynniki genetyczne, środowiskowe, trudności radzenia sobie z silnymi emocjami oraz zmiany w mózgu. Są to:
– jest to wewnętrzna potrzeba (przymus) wykonywania danych czynności związanych z pracą i dotyczy około pięciu procent naszej populacji. Pracoholizm to uzależnienie, które zaburza równowagę elementów naszego życia codziennego – praca staje się bardziej satysfakcjonująca od np. życia rodzinnego. Objawia się potrzebą poświęcania większej ilości czasu pracy, zaniedbywaniem swoich potrzeb, brakiem czasu na odpoczynek a także powtarzaniem czynności, które w skutkach mogą być dla nas bardzo szkodliwe. Nałóg ten może wywodzić się z naszego uwarunkowania psychicznego (cech, takich, jak np. perfekcjonizm) czy z kompulsywnych zachowań. Może także rozwijać się poprzez uprzedni brak zaspokojenia potrzeb w np. małżeństwie. Najlepsze efekty leczenia widoczne są po terapii poznawczo – behawioralnej. Bardzo istotnym jest wyznaczenie granic między życiem domowym, a pracą oraz ustalenie konkretnych godzin jej wykonywania.
– kompulsywne nabywanie usług bądź wszelkich produktów, które następnie nie zostają użyte – są niepotrzebne (natręctwo kupowania). Wpływają na to czynniki psychologiczne, oraz, co ważne – sam konsumpcjonizm oraz zagrywki marketingowe. W trakcie dokonywania zakupów towarzyszy poczucie spełnienia, zadowolenia, stanowi redukcję stresu, frustracji i smutku. W przypadku zaniechania zakupów pojawia się zdenerwowanie, złe samopoczucie, a nawet silny smutek. Osobom dotkniętym zakupoholizmem zaleca się psychoterapię poznawczo – behawioralną, by zyskać uodpornienie na wszelkie czynności marketingowe, zachęcające nas do zakupów.
– uzależnienie od internetu to silna potrzeba nadużywania dostępu do internetu. Przynosi to skutki w sferach: rodzinnej, psychicznej, społecznej, a nawet ekonomicznej. Nadmierne korzystanie z internetu może wywołać w nas poczucie dystresu – odczuwanie lęku, bólu i cierpienia, co prowadzi do pogorszenia jakości naszego życia. Z raportu Global Digital 2018 możemy dowiedzieć się, że obecnie z internetu korzysta aż ponad cztery miliardy ludzi, którzy jednocześnie narażeni są na uzależnienie od sieci. W naszym kraju uzależnienie to dotyka aż sto tysięcy Polaków. Uzależnienie od internetu dzieli się na:
1. socjomanię internetową – uzależnienie od kontaktów społecznych, rzutujące na nawiązywanie kontaktów w życiu rzeczywistym (staje się to problematyczne). W tym przypadku preferowane jest poznawanie nowych osób w społeczności internetowej i zastępowanie tym kontaktów rodzinnych. Skutkiem może być również stopniowe zanikanie komunikowania się w sposób niewerbalny.
2. przeciążenie informacyjne – szukanie danych w internecie prowadzące do tworzenia się natłoku danych, z którym następnie nie możemy sobie poradzić.
3. erotomanię internetową – nadmierne korzystanie ze stron pornograficznych oraz czatów erotycznych (cybersex), prowadzące do występowania dewiacji seksualnych, takich jak zoofilia, pedofilia czy nawet ekshibicjonizm
4. uzależnienie od sieci internetowych – uzależnienie od hazardu internetowego, gier oraz zakupów w internecie. W skład tego uzależnienia wchodzi też kompulsywne sprawdzanie mediów społecznościowych, takich jak instagram.
5. uzależnienie od komputera – pozbawiona kontroli potrzeba korzystania z komputera, również grania.
– poczucie konieczności grania w gry komputerowe, mające charakter destrukcyjny. Największymi ofiarami uzależnienia od gier komputerowych są osoby nadpobudliwe, ekspresyjne, które nie liczą się z osobami trzecimi i odczuwają potrzebę ciągłego wygrywania z innymi. Jednocześnie mogą być to jednostki pozbawione znajomych, samotne, lękliwe, oraz wycofane. Uzależnienie to skutkuje problemami zdrowotnymi, np. problemy z kręgosłupem czy wzrokiem. Osoby uzależnione od komputera zaniedbują swoje codzienne potrzeby – porzucają rzeczywistość na rzecz świata wirtualnego, spędzają przed monitorem całe dni, a nawet tygodnie. Zapominają o odpoczynku, spożywaniu codziennych pokarmów czy higienie. Rodzaje uzależnień od komputera:
1. pierwotne – kiedy gracz koncentruje się głównie na sprzęcie i grach komputerowych
2. wtórne – kiedy granie w grę komputerową stanowi tzw. ucieczkę od problemów, spraw codziennych.
Najważniejsze jest wsparcie, które możemy uzyskać od najbliższych, włączenie odpowiedniej terapii oraz leczenie farmakologiczne.
– niekontrolowane i nawracające epizody objadania się dotyczą od dwóch do pięciu procent osób mających zaburzenia odżywiania. Jest to spożywanie większej ilości posiłków – więcej oraz w mniejszym czasie, niż pozostali. Polega na dużej trudności w zaprzestaniu jedzenia bez względu na nieprzyjemne odczuwania przejedzenia, pełnego żołądka. Główną przyczyną zaburzenia jest brak radzenia sobie z negatywnymi emocjami. Aby stwierdzić owe zaburzenie potrzebne są objawy występujące przez co najmniej trzy miesiące. Siła kompulsywnego objadania się mierzona jest przez ilość występujących napadów głodu – od jednego do trzech – łagodne; od czterech do siedmiu – umiarkowane; od ośmiu do trzynastu – ciężkie; czternaście więcej – bardzo ciężkie. Kompulsywne objadanie się najczęściej prowadzi do chorób serca, otyłości, cukrzycy oraz nadciśnienia. Skutkiem mogą być również zamachy samobójcze.
Leczenie zaburzeń nawyków i popędów opiera się na leczeniu farmakologicznym oraz psychoterapii – pokazanie pacjentowi jak z perspektywy osoby zdrowej wygląda dręczące go zaburzenie oraz wskazanie ryzyka jego zachowań.
