Sprawdź swoją kondycję psychiczną, wypełnij test :
1. Charakterystyka zaburzeń psychicznych
I. „Co to w ogóle są te zaburzenia psychiczne?”
Zaburzenia psychiczne są bardzo pojemnym pojęciem. Mogą dotyczyć zarówno przejawianych zachowań, sposobu myślenia i postrzegania (siebie oraz świata), czucia oraz wszystkich innych czynności umysłowych. Zaburzenia psychiczne mogą wpływać na relacje z ludźmi (oraz samym sobą), być źródłem dyskomfortu i cierpienia, a nawet prowadzić do utraty możliwości samodzielnego funkcjonowania.
Na przestrzeni czasu, w różnych filmach mogliśmy dostrzec wiele postaci z różnymi zaburzeniami psychicznymi. Dość ciekawą pozycją książkową traktującą o tym temacie jest : „Kino i zaburzenia psychiczne – filmy, które pomagają zrozumieć zaburzenia psychiczne”. Zapraszamy na naszą charytatywną aukcję tej książki pod tym linkiem .
II. „Nas to nie dotyczy, u nas każdy był normalny”
Zaburzenia psychiczne często w opinii społecznym są równoznaczne z ciężkimi chorobami psychicznymi, które wymagają hospitalizacji. Nic bardziej mylnego, zdecydowana większość zaburzeń psychicznych dotyka ludzi, którzy są „normalni”, do grupy tych zaburzeń zaliczane są np. depresja czy zaburzenia psychiczne związane z uzależnieniem od substancji psychoaktywnych.
Światowa Organizacja Zdrowia podaj, iż w 2012 roku odsetek śmierci samobójczych był o 9% większy niż w 2000 roku. Na dane z 2022 roku będziemy musieli jeszcze poczekać, ale tendencja jest stale rosnąca. Należy dodatkowo zaznaczy, że nie każda próba samobójcza jest udana, w związku z tym liczbą osób, które targają się na własne życie jest kilkukrotnie wyższa. WHO wskazuje, że znacząca część osób próbujących zakończyć swe życie, dotknięta jest depresją, zaburzeniami lękowymi itp.
Substancje psychoaktywne są coraz częściej używane. Najpopularniejsza substancja z tej grupy (legalna!) to alkohol. W Polsce wciąż obserwujemy swoisty kult etanolu, pod każdą postacią. Źródła podają, że niemal 6% zgonów w 2012 roku miało związek z konsumpcją alkoholu. A przecież bezpośrednie wyniszczenie osoby uzależnionej nie jest jedynym negatywnym efektem tego spożycia. Do poszkodowanych należy doliczyć wszystkie osoby, które cierpią np. na zaburzenia lękowe spowodowane dorastaniem w rodzinie z problemem alkoholowym. W związku z powyższym: tak, zaburzenia psychiczne mogą dotyczyć również Ciebie, bądź kogoś z Twojego otoczenia.
2. Rodzaje zaburzeń psychicznych
Zaburzenia psychiczne zostały skwalifikowane w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10, w której znajdują się wszystkie jednostki zarówno choroby fizyczne jak i zaburzenia psychiczne. W 2022 roku weszła w życie klasyfikacja ICD-11, jednak wciąż przez wieli używana jest poprzednia, w związku z tym poniżej przedstawiono klasyfikację zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowań na podstawie ICD-10.
I. Organiczne zaburzenia psychiczne włącznie z zespołami objawowymi
Grupa ta obejmuje różne typu otępienia (np. w chorobie Alzheimera), organiczny zespół amnestyczny (czyli taki, który wywołany jest niedobór witamin lub uszkodzenia mózgu), majaczenia, zaburzenia osobowości i wszelkie zachowania związane z uszkodzeniem struktur mózgu.
II. Zaburzenia psychiczne i zachowania spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych
Kategoria ta dotyczy opiatów, alkoholu, narkotyków, tytoniu, kofeiny, leków – ogólnie wszystkich substancji, które mogą uzależnić, wpłynąć na zachowanie; grupa to zawiera np. ostre zatrucie, zespół absencyjny czy zespół amnestyczny (ale spowodowany spożyciem np. alkoholu, nie mający powiązania z organicznym funkcjonowaniem mózgu).
III. Schizofrenia, zaburzenia schizotypowe i urojeniowe
Grupa ta jest szeroka, ponieważ wyodrębniono wiele rodzajów schizofrenii; zawiera ona również ostre i przemijające zaburzenia psychotyczne oraz nieorganiczne zaburzenia psychotyczne.
IV. Zaburzenia nastroju (afektywne)
do których zalicza się np. zaburzenia afektywne dwubiegunowe, epizody mani lub depresji, przewlekłe zaburzenia nastroju.
V. Zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią somatyczną
Grupa te mieści całą gamę fobii, zaburzeń lękowych, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne (dawnej zwane nerwicą natręctw) czy ciężkie reakcje na stres.
VI. Zespoły behawioralne związane z zaburzeniami fizycznymi i czynnikami fizycznymi
Kategoria ta to przede wszystkim zaburzenia odżywiania: anoreksji i bulimia, nieorganiczne zaburzenia snu, nadużywanie substancji niepowodujących uzależnienia.
VII. Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych
Zaburzenia osobowości mogą być specyficzne jak np. osobowość paranoiczna, schizoidalna, dyssocjalna, chwiejna emocjonalnie, histrioniczna, anankastyczna; mogą miech charakter mieszany; możliwe zaburzenia popędów i preferencji seksualnych.
VIII. Upośledzenie umysłowe
Mogą mieć różny stopień, od lekkiego po ciężkie.
IX. Zaburzenia rozwoju psychologicznego
Grupa ta dotyczy zaburzeń w rozwoju mowy i języka, umiejętności szkolnych; kategoria ta to także całościowe zaburzenia rozwojowe takie jak autyzm, zespół Aspergera czy zespół Retta.
X. Zaburzenia psychiczne bliżej nieokreślone (BNO).
Jak łatwo zauważyć, istnieje wiele grup zaburzeń psychicznych. Część z nich w sposób znaczący wpływa na jakość życia, zmusza do permanentnej hospitalizacji, inne zostają wyciszone przy regularnym przyjmowaniu leków, a jeszcze inne można określić jako niegroźne i nieutrudniające codziennego funkcjonowania. Samodzielnie jednak ciężko określić czy dane zaburzenie wymaga leczenia szpitalnego czy funkcjonowanie ułatwią regularne spotkania z psychologiem. Dlatego zawsze warto skonsultować się ze specjalistą, który wskaże odpowiednią drogę.
3. Przyczyny zaburzeń psychicznych
Nie jest łatwo jednoznacznie wskazać jak powstają zaburzenia psychiczne, który czynnik był decydujący przy ujawnieniu się danego zaburzenia. Każde z zaburzeń ma inne sobie właściwą pulę przyczyn, która jednak najczęściej nie wskazuje w 100% czy powstanie zaburzenie psychiczne czy nie. Ponieważ ważna jest tu indywidualna odpowiedź organizmu, swoista odporność jednostki. To co dla jednego człowieka będzie zaczątkiem choroby dla innego będzie jedynie trudnym doświadczeniem. Można to odnieść na przykładzie uzależnienia od alkoholu: taka sama dawka spożywana w takich samych interwałach czasowych może spowodować uzależnienie jednej osoby, a innej nie. Mimo to, istnieje kilka okoliczności, które należy uznać za czynnik ryzyka zaburzeń psychicznych.
Jednym z czynników, które zawsze należy poddać analizie jest możliwa obecność traumatycznych wydarzeń w dzieciństwie. Część zaburzeń psychicznych ma związek z obciążeniem genetycznym (np. schizofrenia). Psychologia oferuje różne drogi wyjaśniania przyczyn, zależnie od konkretnych nurtów/teorii. Wyróżnia się 3 główne koncepcje: nurt psychodynamiczny, poznawczo-behawioralny i humanistyczno-egzystencjalny.
Nurt psychodynamiczny – przypisuje największą wagę do dzieciństwa. W psychoanalizie docieka się relacji z rodzicami, porusza tematy ważnych doświadczeń (seksualności, miłości, nienawiści). Dziecko nieświadomie przyjmuje to co dzieje się wokół niego tworząc wzorca zachowań, relacji międzyludzkich, które później przełożą się na dorosłe życie. Dużą rolę przywiązuje się do doświadczeń i fantazji, które mogą stanowić źródło wewnętrznych konfliktów, które objawiają się w postaci zaburzeń psychicznych.
Terapia poznawczo-behawioralna skupia się na zachowanych nabytych poprzez uczenie się, które warunkują to jak człowiek interpretuje świat. Teoria ta za główne źródło zaburzeń psychicznych stawia zniekształcenia w zakresie przetwarzania informacji oraz przekonań (o sobie i świecie). W nurcie tym przyjmuje się, że radzenie sobie z trudnymi sytuacjami poprzez odwołanie do racjonalnego systemu przekonań skutkuje adekwatnymi emocjami. Natomiast używanie nieracjonalnego systemu przekonań obarczone jest powstaniem nieadekwatnych emocji i poczucia daremności w podejmowaniu wysiłku. Terapia poznawczo-behawioralna opiera się na poznaniu mechanizmów i wywołania pozytywnego wpływu na behawior.
Nurt humanistyczno-egzystencjalny reprezentowany jest przez najbardziej znaną szkołę Gestalt. W teoriach humanistycznych zaburzenia psychiczne rozumiane są jako deficyty rozwoju osobowości, które powstają przez niezaspokojenie najważniejszych psychicznych potrzeb, taki jak poczucia bezpieczeństwa, miłości, przynależności. Terapia ma za zadanie stworzyć warunki do przeżycia korektywnych doświadczeń emocjonalnych. Ukierunkowana jest na teraźniejszość oraz przyszłość.
4. Objawy zaburzeń psychicznych
Objawy chorób psychicznych formują się na różnorakie sposoby. Mimo to, wszystkie wpływają na nasze emocje, zachowanie, sposób myślenia, dodatkowo utrudniając nam radzenie sobie w codziennych sytuacjach, z którymi musimy się zmagać. Należy zwrócić szczególną uwagę na pewne objawy, ponieważ w dużym stopniu mogą świadczyć o obecności poważnych chorób oraz zaburzeń psychicznych. W skrócie mogą być to: zachowanie impulsywne, nadpobudliwość, drażliwość, przewlekły smutek, obniżenie samopoczucia, stopniowa utrata wiary w samego siebie i swoje możliwości. U dzieci może być to irytacja, wysoka nadpobudliwość lub częste napady płaczu, co może być mylone ze zwyczajnym procesem rozwoju. Nastolatkowie najczęściej wycofują się oraz wszczynają/popadają w konflikty – te objawy mogą być natomiast niesłusznie mieszane z okresem wieku młodzieńczego, czyli tzw. ,,buntem’’. Do następujących zaburzeń przypisywane są poniższe symptomy:
1. Schizofrenia – nieprzyzwoite/wulgarne treści wypowiedzi, dostarczanie odpowiedzi, które nie nawiązują do zadanego wcześniej pytania, częste zmiany tematu, nietrafne reakcje w interakcjach z innymi, zaniedbanie higieniczne, niepokój, lęk, brak reakcji na wydawane ogłoszenia, popadanie w skrajności, np. od rozdrażnienia do podekscytowania.
2. Zaburzenia lękowe – odczuwanie fizycznych dolegliwości, które nie mają potwierdzenia medyków, częste ataki paniki, poczucie konieczności powtarzania pewnych czynności, np. nadmierne mycie rąk, reakcje stresowe na sytuacje niesprawiające faktycznego zagrożenia, zdenerwowanie, które uniemożliwia realizację prostych czynności, fobie.
3. Osobowość dyssocjalna (aspołeczna) – tendencja do bycia agresywnym, zachowania impulsywne, niestabilność emocjonalna, wrogość w stosunku do innych, skłonność do przemocy, chwiejność emocjonalna.
4. Osobowość zależna – lęk przed byciem samotnym, podporządkowywanie siebie i swoich potrzeb innym, problem z samodzielnym podjęciem decyzji.
5. Depresja – przygnębienie, wahania wagi ciała, trudność w skupieniu uwagi, brak chęci do podejmowania działań, brak zainteresowania otoczeniem, problemy ze snem, zaniedbanie higieny, niepokój, lęk, utrata pewności siebie, trudności w podejmowaniu decyzji, poczucie beznadziei, zmęczenie, obniżony nastrój.
6. Osobowość paranoiczna – ciągła podejrzliwość, przewrażliwienie – zwłaszcza na porażki, zawyżone oczekiwania względem siebie, nieustępliwość, pamiętliwość.
7. Osobowość schizoidalna – oziębłość emocjonalna, brak zawierania bliższych relacji, brak odczuwania potrzeb seksualnych, niereagowanie na krytykę bądź pochwały, problemy z nazywaniem emocji i wyrażaniem uczuć.
8. Osobowość anankastyczna – perfekcjonizm, precyzjonizm, sumienność, nasilony pedantyzm, luźne podejście do relacji międzyludzkich, ignorowanie potrzeby odczuwania przyjemności.
9. Osobowość histrioniczna – podatność na wpływy, uległość, skromna emocjonalność, zachowania ,,sceniczne’’, tendencja do przesadzania, wysoka koncentracja na wyglądzie.
10. Osobowość unikająca (lękliwa) – stronienie od kontaktów z innymi, odczuwanie stałego napięcia, niepokój, poczucie bycia gorszym i słabszym, lęk przed odrzuceniem/porzuceniem. więcej…
11. Anoreksja – zaburzony obraz postrzegania własnego ciała, ograniczenie ilości oraz częstotliwości spożywanego jedzenia, sięganie po środki przeczyszczające/moczopędne, częste męczące treningi, wzbranianie się przed posiłkiem.
12. Bulimia – włączanie głodówek, wymuszanie wymiotów, skupianie swojej uwagi na diecie, spożywanych produktach, nadmierne spożywanie posiłków, podjadanie, lęk przed wysoką wagą/otyłością.
13. Zaburzenia afektywne (dwubiegunowe) – objawy dwóch istniejących epizodów:
a. Faza manii – poczucie bycia ,,nieśmiertelnym’’, nieustanne podekscytowanie, silne pobudzenie, brak potrzeby snu, duża aktywność, szybki i obszerny sposób wypowiedzi, rozrzutność, formułowanie nierealnych planów, tendencja do szybkiego popadania w irytację, podejmowanie się kontaktów płciowych bez względu na wszelkie niebezpieczeństwo, np. zdrowotne, euforia, rozdrażnienie.
b. Faza depresji – spadek energii, zmęczenie, zmniejszone zainteresowanie środowiskiem, spadek motywacji, lęk, ogólne zaniedbanie, trudność w podejmowaniu decyzji, przygaszenie, pesymistyczne podejście, poczucie bezradności.
5. Leczenie zaburzeń psychicznych
Poprzedni punkt opisywał główne rodzaje terapii. Nie sposób jednak wskazać jednej, uniwersalnej i działającej na 100% na wszystkich. Każda z dostępnych form terapii ma swoje plusy. Nie można jednak wskazać, że dane grupy zaburzeń psychiczny można leczyć wyłącznie daną terapią. Można jedynie wskazać pewne tendencje. Przyjmuje się, że psychoterapię psychodynamiczną stosuje się do nerwic, niektórych typów zaburzeń osobowości, czasami zaburzeń odżywiania. Psychoterapia poznawczo-behawioralna dobrze sprawdza się najczęściej w przypadku uzależnień, depresji, zaburzeń lękowych, PTSD czy zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych.
Wybór terapii jest bardzo osobniczy, ponieważ skuteczna terapia pracuje na indywidualnych doświadczeniach, zrachowaniach, przeżyciach. Ważne jest jednak podkreślenie, że lepiej wybrać „jakąś” terapię niż żadną, ponieważ wprawny terapeuta, jeżeli stwierdzi, że dany przypadek nie jest dla niego, przekieruje pacjenta do innego specjalisty.
Zaburzenia psychiczne są bardzo częstym zjawiskiem. Jak udowodniono w niniejszym artykule dotykają znacznej części społeczeństwa. Odsetek diagnozowanych zaburzeń psychicznych będzie rósł, chociażby ze względu na globalne zmiany trybu życia i zatrudnienia. Dodatkowo pandemia, czas izolacji, negatywnie wpływa na kondycje psychiczną. Dlatego warto mówić o problemach psychicznych, nie tuszować ich, tylko szukać pomocy u specjalistów.
